ვენჩურული კაპიტალისტების სტარტაპის შეფასების „ხელოვნება“ სიყალბეა

ვენჩურ კაპიტალისტები ხშირად ამბობენ, რომ სტარტაპების შეფასება „უფრო მეტად ხელოვნებაა, ვიდრე მეცნიერება“. თუ ეს ასეა, მაშინ ის აბსურდული ხელოვნება გამოდის, რადგან Seed ეტაპზე კომპანიების უმეტესობას არანაირი ღირებულება არ აქვს.

რეალურად, რაციონალური შეფასების ნებისმიერი მეთოდოლოგიით, ამ სტადიაზე მყოფი სტარტაპები (კომპანიები, რომელთაც ჯერ არ გაუშვიათ პროდუქტი; მიუხედავად იმისა, თუ რამდენი რაუნდის დაფინანსება მოიზიდეს) ალბათ ნულზე ნაკლები ღირს. ისინი ფინანსების ხარჯვას მანამ განაგრძობენ, სანამ პროდუქტს არ ჩაუშვებენ, რა დროსაც შემოსავლის გამომუშავება უკვე შესაძლებელი ხდება.

არც ადრეული ეტაპის (Early stage) კომპანიების სიტუაციაა დიდად განსხვავებული. ისინიც, ზემოხსენებულების მსგავსად, არ განისაზღვრებიან იმით თუ რამდენი რაუნდის ინვესტიცია მოიზიდეს. აქ ბიზნესპროგრესია მნიშვნელოვანი.

ამ ორი სტადიიდან ნებისმიერზე მყოფი კომპანია ჯერ ძალიან არამყარია, მისი შემოსავალი და ფულადი ნაკადები კი – არაპროგნოზირებადი. არსებული განმარტებით, როგორც კი ბიზნესი პროგნოზირებადი გახდება, ის უკვე ზრდის ან გაფართოების სტადიაზეა. პროგნოზირებადობის გარეშე კი, შეფასების ისეთი ტრადიციული ინსტრუმენტები, როგორიცაა მაგალითად დისკონტირებული ფულადი ნაკადები (DCF), თითქმის უსარგებლოა.

აქედან კი გამომდინარეობს, რომ ვენჩურ კაპიტალისტები ანტრეპრენერებს ატყუებენ. ისინი მათ თავს აჩვენებენ, თითქოს Seed და ადრეულ ეტაპზე მყოფ სტარტაპებს რეალური ღირებულება (intrinsic value) აქვთ.

მიზეზი

რატომ უნდა ეთანხმებოდნენ ინვესტორები ღირებულების მინიჭებას იმ აქტივებისთვის, რომლებსაც მიმდინარე ეკონომიკური ღირებულება არ აქვთ? შეფასების რაციონალური მეთოდების გამოყენების იმედით დაფინანსებას, სტარტაპის უბრალოდ შეძენა არ სჯობს?

ამ კითხვებზე საუკეთესო პასუხი დაკავშირებულია არა შეფასების მეთოდოლოგიასთან, არამედ გუნდურ მუშაობასთან, რწმენასა და ერთგულებასთან. ინვესტორი უნდა იყოს იმავე გუნდში, რომელშიც მის მიერ დაფინანსებული დამფუძნებლები არიან. თითოეულმა მხარემ კი უნდა აჩვენოს, რომ საერთო მიზნების სჯერა. ვენჩურულ კაპიტალში ორმხრივი მოგების სტრატეგია მეტად მნიშვნელოვანია, ვიდრე ,,ტექნიკურად გამართული’’ შეფასება.

Seed ეტაპზე, როდესაც კომპანიის ღირებულება სავარაუდოდ ნულის ტოლია, ინვესტორებს სტარტაპის ფლობა თავისუფლად შეუძლიათ. ცხადია, ასეთ შეთანხმებას არცერთი დამფუძნებელი არ დათანხმდება თავისი ნებით. ამრიგად, მის მიმართ სამართლიანობის პრინციპის დაცვის გამო, ტყუილი იბადება. ინვესტორი ამტკიცებს, რომ კომპანიას ღირებულება აქვს იმისთვის, რომ გუნდი მოტივირებული იყოს.

შეფასების დისციპლინა

თუ ეს ყველაფერი მართალია, აქვს რაიმე მნიშვნელობა შეფასების დისციპლინას Seed ან ადრეულ ეტაპზე? პასუხია – კი, რადგან ინვესტორმა გარიგება უნდა შეაფასოს როგორც კაპიტალის დაბრუნების პოტენციური წყარო და ალტერნატივებს შეადაროს.

ამის კარგი ანალოგის მოყვანა უძრავი ქონების შემფასებლების მუშაობის პრინციპიდან შეიძლება. ქონების ღირებულების დადგენისას, ისინი იყენებენ სამ ძირითად მეთოდოლოგიას: რეალური ღირებულება (intrinsic value), შემოსავლის მომტანი ღირებულება (income-producing value) და საბაზრო ღირებულება (market value).

რეალური ღირებულებას ხშირად ჩანაცვლების (აღდგენით) ღირებულებას უწოდებენ. მისი საშუალებით დგინდება, თუ რა დაჯდებოდა მსგავსი მიწის ნაკვეთის ყიდვა და იმავე სახლის თავიდან აშენება. ანუ ეს საჭირო მასალისა და გაწეული შრომის ღირებულების შეფასებაა. უძრავი ქონების შეფასებისას, ისევე როგორც სარისკო კაპიტალში, ამ მეთოდს წონა თითქმის არ აქვს.

შემოსავლის მეთოდი უძრავ ქონებაში იმ საკუთრებაზე ვრცელდება, რომელიც ფულადი სახსრების პროგნოზირებად ნაკადს წარმოქმნის (თუნდაც, გასაქირავებელი ქონება). Seed და ადრეული ეტაპის სტარტაპებზე ამ მეთოდის გამოყენება შეუძლებელია – მოგება არ არსებობს და ხარჯების გარდა არაფერია პროგნოზირებადი.

უძრავი ქონების შეფასებისას მთავარი მესამე მეთოდია – საბაზრო ღირებულება. მარტივად რომ ავხსნათ, მისი საშუალებით დგინდება, იმავე უბანში მდებარე მსგავს სახლებში რა თანხის გადასახდელად იყვნენ მზად მყიდველები ბოლო 6 თვის განმავლობაში.

ვენჩურ კაპიტალისტებიც მსგავს ხერხს მიმართავენ. სტარტაპების ეტაპებისა და დაფინანსების რაუნდების მიხედვით, შეფასების მკაფიო დიაპაზონებია დადგენილი, რომლებიც საბაზრო ღირებულებას წარმოადგენენ. ამ მაჩვენებლებს აქვეყნებენ PitchBook, CB Insights და საინვესტიციო საქმიანობის მონიტორინგით დაკავებული ორგანიზაციები.

ამის შემდეგ ვენჩურ კაპიტალისტები იმავე ინდუსტრიისა და მსგავსი ბიზნესმოდელის მქონე სტარტაპების Exit ღირებულებებს ეძებენ. ისინი M&A-ისა და IPO-ების price-to-sales (P/S) კოეფიციენტს აფასებენ. შემდეგ კი ამ Multiple-ებს სამომავლო შემოსავლების პროგნოზირებისთვის იყენებენ.

ვენჩურ კაპიტალისტისთვის არ აქვს მნიშვნელობა სტარტაპის ამჟამინდელ ნულოვან რეალურ ღირებულებას, თუ იმის შანსი არსებობს, რომ ათმაგად მეტი თანხა უკან დაუბრუნდეს. თუმცა, ცხადია, ამ საკითხს ისინი რაციონალურად უნდა მიუდგნენ და გაიაზრონ, ღირს თუ არა ის რისკად.