როგორ ხდება ადამიანი მდიდარი დღეს? – Paul Graham
1982 წლიდან, ყოველწლიურად, ჟურნალი Forbes აქვეყნებს ყველაზე მდიდარი ამერიკელების სიას. თუ შევადარებთ 1982 წლის 100 უმდიდრეს ადამიანს 2020 წლის 100 უმდიდრეს ადამიანს, შევამჩნევთ რამდენიმე დიდ განსხვავებას. 1982 წელს სიმდიდრის ყველაზე გავრცელებული წყარო იყო მემკვიდრეობა. 100 უმდიდრესი ადამიანიდან 60-მა მემკვიდრეობით მიიღო ქონება. 2020 წლისთვის მემკვიდრეთა რიცხვი განახევრდა, 100-დან მემკვიდრეობითი ქონება მხოლოდ 27 ადამიანს ჰქონდა.
რატომ მცირდება მემკვიდრეთა პროცენტი? მემკვიდრეთა პროცენტის შემცირების მიზეზი ის კი არ არის, რომ ნაკლები ადამიანი იღებს დიდ ქონებას მემკვიდრეობით, არამედ ის, რომ უფრო მეტი ადამიანი თავისით ქმნის სიმდიდრეს. როგორ ქმნიან ისინი ამ სიმდიდრეს? ამ საზოგადოების 3/4 – დამწყები კომპანიებით, 1/4 კი – ინვესტიციებით. 1982 წელს 100 უმდიდრეს ამერიკელს შორის არ იყვნენ ფონდების მენეჯერები. მართალია, ჰეჯ-ფონდები და კერძო ინვესტიციების ფირმები უკვე არსებობდნენ 1982 წელს, მაგრამ არც ერთი მათი დამფუძნებელი არ იყო იმდენად მდიდარი, რომ ტოპ 100-ში მოხვედრილიყო.
ახალი სიმდიდრის მთავარი წყარო ახლა დამწყები კომპანიებია. ადამიანები ახლა უფრო მდიდრდებიან კომპანიების დაარსებით, ვიდრე 1982 წელს, რადგან კომპანიები სხვადასხვა საქმეებს აკეთებენ. 1982 წელს სიმდიდრის ორი დომინანტური წყარო არსებობდა: ნავთობი და უძრავი ქონება. 2020 წელს კი 73 ახალი მდიდარი ადამიანიდან 4-ის სიმდიდრე უძრავი ქონებით იყო განპირობებული და მხოლოდ 2 – ნავთობით. 2020 წლისთვის სიმდიდრის ყველაზე დიდი წყარო იყო ის, რასაც „ტექნოლოგიურ“ კომპანიებს უწოდებენ. 73 ადამიანიდან დაახლოებით 30-ის ქონება სწორედ ასეთი კომპანიებიდან მოდიოდა.
100 საუკეთესო ტექნიკურ კომპანიებში მოქცეული ფირმები ქმნიან კარგად დიფერენცირებულ ჯგუფს იმ გაგებით, რომ ისინი შეადგენენ იმ კომპანიათა ჯგუფს, რომლებშიც ვენჩურული კაპიტალისტები ინვესტირებას ახერხებენ. ამას აქვს თავისი მიზეზი: ეს სწორედ ის კომპანიებია, რომლებსაც არამხოლოდ ისეთი დირექტორი ჰყავთ, რომელიც კარგად ახერხებს გარიგებების დადებას, არამედ უკეთესი ტექნოლოგიებიც აქვთ. ამ მხრივ, ტექნიკური კომპანიების ზრდა ყველაზე უფრო მასშტაბურია დღესდღეობით. 1982 წლის Forbes 400-ის ნავთობისა და უძრავი ქონების მაგნატებმა ვერ გაიმარჯვეს უკეთესი ტექნოლოგიების შექმნით. მათ გაიმარჯვეს იმით, რომ კარგად დებდნენ გარიგებებს. გამდიდრების ეს გზა იმდენად ძველია, რომ მას ინდუსტრიულ რევოლუციამდეც კი იყენებდნენ. მე-16 და მე-17 საუკუნეებში ევროპული სამეფო სახლების (ნომინალური) მომსახურებით გამდიდრებული კარისკაცები, როგორც წესი, მართლაც მონდომებულები იყვნენ და კარგად აწყობდნენ გარიგებებს.
1892 წელს New York Herald Tribune-მა შეადგინა ამერიკელ მილიონერთა სია, რომელთა რაოდენობამაც 4047 ადამიანი შეადგინა. რამდენმა მიიღო მათგან სიმდიდრე მემკვიდრეობით? დაახლოებით 20%-მა. ძალიან ცოტა ადამიანი გამდიდრდა ამ წლებში საკუთარი კომპანიების შექმნით. რატომ? მე-19 საუკუნის ბოლოს და მე-20 საუკუნის დასაწყისში, ფინანსისტებმა, როგორიცაა J. P. Morgan, გააერთიანეს ათასობით პატარა კომპანია რამდენიმე ასეულ გიგანტურ კომპანიაში, რომლებსაც მასშტაბის ეკონომიკა ჰქონდათ. მეორე მსოფლიო ომის ბოლოს, როგორც მაიკლ ლინდი წერს, „ეკონომიკის ძირითადი სექტორები ან იყო ორგანიზებული, როგორც მთავრობის მიერ მხარდაჭერილი კარტელები, ან დომინირებდა რამდენიმე ოლიგოპოლისტური კორპორაცია“. 1960 წელს, ადამიანების უმეტესობა, ვინც დღეს იწყებს ბიზნესს, წავიდოდა სამუშაოდ ერთ-ერთ მათგანში. თქვენ შეგეძლოთ გამდიდრება საკუთარი კომპანიის დაარსებით 1890 და 2020 წლებში, მაგრამ 1960 წელს ეს ნამდვილად არ იყო ეფექტური ვარიანტი. თქვენ ვერ გაარღვევდით ოლიგოპოლიებს ბაზრებზე მოსახვედრად. ასე რომ, 1960 წელს პრესტიჟული მარშრუტი იყო არა საკუთარი კომპანიის შექმნა, არამედ კორპორატიული კიბეზე ასვლა.
ყველას კორპორატიულ თანამშრომლად აყვანამ შეამცირა ეკონომიკური უთანასწორობა (და ყველა სხვა სახის ვარიაცია), მაგრამ ამ ტიპის ეკონომიკამ 1970-იანი წლებიდან დაიწყო დაშლა. რატომ დაიშალა? მსხვილი კომპანიები, რომლებიც მასშტაბურობისა და ეფექტურობის მოდელებად ჩანდნენ 1930 წელს, 1970 წლისთვის აბსოლუტურად ჩამოიშალნენ 1970 წლისთვის ეკონომიკის ხისტი სტრუქტურა სავსე იყო “მყუდრო ბუდეებით”, რომლებიც სხვადასხვა ჯგუფმა ააშენა საბაზრო ძალებისგან საკუთარი თავის იზოლაციისთვის. კარტერის ადმინისტრაციის დროს ფედერალურმა მთავრობამ გააცნობიერა, რომ რაღაც არ იყო რიგზე და დაიწყო, იმ პროცესში, რომელსაც მათ “დერეგულირება” უწოდეს, ოლიგოპოლიების მხარდამჭერ პოლიტიკაზე უარის თქმა.
მაგრამ არა მხოლოდ შიგნიდან დაირღვა J.P. Morgan-ის ეკონომიკა. ასევე იყო ზეწოლა გარედან, ახალი ტექნოლოგიებისა და განსაკუთრებით მიკროელექტრონული საშუალებების სახით. სწორედ ამ პერიოდში, 1990 წელს გამოიყენეს სიტყვა „სტარტაპი“. სტარტაპის წამოწყების მიზეზის ნაწილი სოციალურია. საზოგადოება ამ კონცეფციის (ხელახალ) ათვისებას ახდენს. თუ ახლა დაიწყებთ ამ კონკრეტულ საქმიანობას, თქვენი მშობლები არ შეშინდებიან ისე, როგორც თაობების წინ შეშინდებოდნენ და ცოდნა იმის შესახებ, თუ როგორ უნდა შექმნათ სტარტაპი ბევრად უფრო ფართოდ არის გავრცელებული. მაგრამ მთავარი მიზეზი, რის გამოც ახლა უფრო ადვილია სტარტაპის შექმნა არის ის, რომ ის იაფია. ტექნოლოგიამ შეამცირა როგორც სამშენებლო პროდუქტების, ასევე მომხმარებლების შეძენის ღირებულება.
სტარტაპის წამოწყების ხარჯების შემცირებამ, თავის მხრივ, შეცვალა ძალთა ბალანსი დამფუძნებლებსა და ინვესტორებს შორის. 1990 წელს, როდესაც სტარტაპის შექმნა ნიშნავდა ქარხნის აშენებას, თქვენ დაგჭირდებოდათ ინვესტორების ნებართვა ამის გასაკეთებლად. მაგრამ ახლა ინვესტორებს უფრო მეტად სჭირდებათ დამფუძნებლები, ვიდრე დამფუძნებლებს ინვესტორები. ასე რომ, სტარტაპის წამოწყების ხარჯების კლება ზრდის მდიდარი ადამიანების რაოდენობას ორი გზით: ეს ნიშნავს, რომ უფრო მეტი ადამიანი იწყებს მათ და რომ მათ, ვინც ამას აკეთებს, შეუძლია ფულის შეგროვება უკეთესი პირობებით.
მაგრამ ასევე მოქმედებს მესამე ფაქტორი: თავად კომპანიები უფრო მეტ მატერიალურ რესურსს ქმნიან, რადგან ახლად დაარსებული კომპანიები უფრო სწრაფად იზრდებიან, ვიდრე ადრე. ეს ტენდენცია დიდი ხანია არსებობს. IBM-ს, რომელიც დაარსდა 1896 წელს, 45 წელი დასჭირდა მილიარდი დოლარის ოდენობის შემოსავალი რომ ეშოვნა. 1939 წელს დაარსებულ Hewlett-Packard-ს ამისთვის 25 წელი დასჭირდა. 1975 წელს დაარსებულ Microsoft-ს 13 წელი დასჭირდა. ახლა ამგვარად სწრაფად მზარდი კომპანიების ნორმა 7 ან 8 წელია. სწრაფი ზრდა ორმაგ გავლენას ახდენს დამფუძნებლების აქციების ღირებულებაზე. კომპანიის ღირებულება მისი შემოსავლისა და ზრდის ტემპის ფუნქციაა. ასე რომ, თუ კომპანია უფრო სწრაფად იზრდება, თქვენ არა მხოლოდ უფრო ადრე მიიღებთ მილიარდ დოლარს, არამედ კომპანია უფრო ღირებული გახდება, როდესაც ის მიაღწევს ამ წერტილს.
ახლა უფრო ადვილია კომპანიის შექმნა და განვითარება, ვიდრე ოდესმე ყოფილა. ეს ნიშნავს, რომ უფრო მეტი ადამიანი იწყებს თავის საქმეს და რომ ისინი, ვინც ამას აკეთებენ, უკეთეს პირობებს იღებენ ინვესტორებისგან და შედეგად, ეს კომპანიები გახდებიან უფრო ღირებული.
